Ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Νίτσας Λουλέ – Θεοδωράκη για το Χαρίλαο Φλωράκη -που έχει ως τίτλο το ονοματεπώνυμο του μεγάλου κομμουνιστή ηγέτη- στο οποίο η Αλέκα Παπαρήγα, ως ΓΓ τότε της ΚΕ του ΚΚΕ, εν έτει 1995, αναφέρεται στο Χαρίλαο, σε κάποιες λιγότερο γνωστές πτυχές του -όπως την αγάπη του για την τεχνολογία- και τη λάθος εκτίμησή του για κάποια πρόσωπα, που οφειλόταν ωστόσο στην αγάπη και την εμπιστοσύνη με την οποία περιέβαλλε τους νεότερους.
Δέκατο τρίτο συνέδριο και μετά από πολλές φανερές και κρυφές διαμάχες, ψηφίζεται για Γραμματέας του Κόμματος η Αλέκα Παπαρήγα, μέχρι τότε υπεύθυνη της ΚΟ Αθήνας, από τα νεότερα μέλη του Πολιτικού Γραφείου και η πρώτη γυναίκα που παίρνει αυτή τη θέση από ιδρύσεως ΚΚΕ.
Πολλοί δέχονται την απόφαση με επιφύλαξη. Άλλοι μιλούν για μοναδική λύση προς το παρόν. Λιγότεροι είναι εκείνοι που πιστεύουν πως θα τα καταφέρει. Ανάμεσά τους και ο Χαρίλαος, που είχε την πρωτοβουλία στην απόφαση «Θα τα καταφέρει», μου λέει την επομένη στο τηλέφωνο: «Θα τη βοηθήσουμε κι εμείς». Ο ίδιος το δείχνει ακόμα έμπρακτα με τις συνεχείς περιοδείες και ομιλίες του ανά την Ελλάδα. Τόσο πειθαρχημένα, που κάποια στιγμή του είπα αγανακτισμένη: «Τι κάνεις τώρα;» Το μικρό του μαγαζιού; Παίρνεις εντολές για το πού θα πας και πού θα μιλήσεις;» «Είμαι κομμουνιστής. Πειθαρχώ στις αποφάσεις του Πολιτικού Γραφείου», μου απάντησε.
Τι λέει όμως η Αλέκα για εκείνον, που τη ρωτά ακόμη και για μιαν απλή βόλτα στους δρόμους της Αθήνας; Τι λέει για τη συνεργασία τους, το χαρακτήρα και τα λάθη του.
«Είμαι από τα στελέχη που γνώρισαν το Χαρίλαο με τη μεταπολίτευση, όταν επέστρεψε απέξω, σαν Γραμματέας του Κόμματος. Ένιωθα γι’ αυτόν ένα δέος, μπορώ να πω, όπως και για τους άλλους παλιούς αγωνιστές. Η πρώτη μας συνάντηση έγινε στα γραφεία του κόμματος, που ήταν τότε στην οδό Καποδιστρίου. Αντίκρισα έναν άνθρωπο πολύ προσιτό και λαϊκό. Δύο στοιχεία, που πιστεύω ότι τον βοήθησαν στην ανοδική του πορεία, παρότι η ηλικία του ήταν ήδη προχωρημένη. Προσαρμόστηκε γρήγορα σε μια κοινωνία από την οποία έλειψε χρόνια μακριά της. Ακολουθούσε και ακολουθεί την εξέλιξή της σε όλους τους τομείς. Ποτέ δεν έδειξε ξένο σώμα σ’ αυτήν, κάτι που δεν συνέβαινε με άλλους συντρόφους του. Είναι τολμηρός. Παλεύει για κάτι που πιστεύει σωστό, χωρίς να φοβάται το ρίσκο του. Όπως έγινε με το Συνασπισμό, την κυβέρνηση Τζαννετάκη και όλα όσα ακολούθησαν”.
Τελικά, με όσα επακολούθησαν, ο Συνασπισμός έπρεπε να γίνει;
«Ναι. Μόνο που εμείς κάναμε ένα λάθος. Ζαλιστήκαμε από τις επιτυχίες μας σαν Κόμμα και δεν κοιτάξαμε το μέλλον. Σε αυτό όμως δε φταίει μόνο ο Χαρίλαος. Φταίμε όλοι μας. Μας ξέφυγε η πρόβλεψη για το τι θα επακολουθούσε στις σοσιαλιστικές χώρες, για την κατάρρευση του σοσιαλισμού,»
«Και με τα «παιδιά του»;
«Υπάρχει σίγουρα το αρνητικό μέρος. Όμως, δεν πρέπει να παραμερίσουμε ένα μεγάλο θετικό που είναι στα συν του Χαρίλαου σε αυτή την ιστορία. Το ότι θέλησε να αναδείξει νέα στελέχη. Το ότι πίστευε πως κάποια στιγμή η σκυτάλη έπρεπε να περάσει στους νέους. Κάτι που δεν το έχει κάνει μέχρι τώρα κανείς αρχηγός κόμματος.»
«Εμείς, που είμαστε έξω από το ΚΚΕ, είχαμε ερωτηματικά για τα «παιδιά» του Χαρίλαου, από κάποιες συνεντεύξεις τους σε σταθμούς, εφημερίδες, ή και από λόγους που έβγαζαν δεξιά και αριστερά. Κανείς από σας δεν το είχε επισημάνει;»
«Το βλέπαμε και του το λέγαμε. Η απάντησή του ήταν: «Νεανικές αδυναμίες, ας τους δώσουμε μιαν ακόμη ευκαιρία,» Έπειτα, τα άτομα αυτά είχαν βρει ευαίσθητο σημείο του. Κάθε μέρα του έκαναν αυτοκριτική και ζητούσαν συγγνώμη, Και φυσικά ο Χαρίλαος την έδινε. Εκεί ήταν το λάθος του».
Σαν μέλος του ΠΓ και υπεύθυνη της ΚΟ Αθήνας, η Αλέκα Παπαρήγα είχε στενή συνεργασία μαζί του όταν ακόμη εκείνος ήταν Γραμματέας του Κόμματος. Πώς της φερόταν;
«Δεν αισθάνθηκα ποτέ αστυνόμευση. Μου είχε εμπιστοσύνη, όπως σε όλους άλλωστε, και μου άφηνε πρωτοβουλίες. Φυσικά δε χαριζόταν στις παρατηρήσεις του όταν πίστευε πως κάτι δεν πήγαινε καλά. Κάτι που με είχε εντυπωσιάσει από την εποχή εκείνη ήταν ότι κυριολεκτικά ρουφούσε όλα όσα του έλεγα πως έγραφαν τα ξένα περιοδικά και οι εφημερίδες, και όχι μόνο στον πολιτικό τομέα».
Καλοκαίρι ’90. Οι απανωτές εκλογές. Η εμφάνιση του Συνασπισμού. Οι κυβερνήσεις Τζανετάκη και Ζολώτα. Η νίκη της ΝΔ. Κόμματα, πρόσωπα και πράγματα γίνονται στόχος στα κείμενα των ελληνικών επιθεωρήσεων. Οι ηθοποιοί συναγωνίζονται ο ένας τον άλλον. Ποιος θα κάνει καλύτερα τον Κύρκο, ποιος το Μητσοτάκη, ποιος το Φλωράκη. Οι πολιτικοί αρχηγοί καλούνται στις πρεμιέρες. Άλλοι δεν απαντούν στις προσκλήσεις, άλλοι δηλώνουν φόρτο εργασίας. Ο Χαρίλαος βρίσκει χρόνο και πηγαίνει όχι σαν αγγαρεία. Το προχωρημένο χιούμορ των συγγραφέων δεν τον σοκάρει. Και η Αλέκα Παπαρήγα σχολιάζει:
«Ένα ακόμη σημείο που τον κάνει να ξεχωρίζει από τους παλιούς του συντρόφους. Έχει χιούμορ, δεν σοκάρεται εύκολα. Ποτέ δεν καταδίκασε μια σχέση, ακόμη κι αν αυτή δεν ήταν μέσα στα πλαίσια της τρέχουσας “ηθικής”. Δεν κουτσομπόλευε την κοινωνική ζωή των άλλων και συχνά μου έλεγε: “Να φοβάσαι τους υπερεπαναστάτες και τους πουριτανούς”. Ο ίδιος για τον εαυτό του δεν έδωσε ποτέ δικαιώματα. Το γάμο δεν τον έμπλεξε με την πολιτική, και τη Μάγδα, τη γυναίκα του, σπάνια την έπαιρνε σε δημόσιες εμφανίσεις. Κι αυτό γιατί το κουτσομπολιό οργιάζει και μέσα στο Κόμμα”.
Έξω από το μέγαρο Μαξίμου οι δημοσιογράφοι κάνουν κλοιό γύρω από το Χαρίλαο.
-Τι έγινε, κύριε πρόεδρε; Τι είπατε με τον πρωθυπουργό;
“Κοιτάχτε, συζητήσαμε για τα τρέχοντα θέματα και για τη σύνταξη των αντιστασιακών. Ε, ναι, μου υποσχέθηκε ότι θα το δει θετικά. Αυτά”.
-Και για το Κυπριακό, κύριε πρόεδρε;
“Εσύ τώρα θέλεις να βγάλεις είδηση, αλλά δεν έχει. Αντέστε στο καλό”.
Η αγραφιώτικη ντοπιολαλιά του γίνεται αφορμή για διασκεδαστικές συζητήσεις, ενώ ξενίζει τη νεότερη γενιά μέσα στο Κόμμα. “Από τη μια να γεφυρώνει χάσματα και από την άλλη να μη λέει να στρώσει την ομιλία του”
“Ηταν ένα πρόβλημα για πολλούς”, λέει η σημερινή Γραμματέας του ΚΚΕ. “Όμως με τον καιρό συμβιβαστήκαμε όλοι”.
Στα στούντιο της ΕΡΤ, στην Αγία Παρασκευή, επικρατεί εκνευρισμός. Ο πρόεδρος του Συνασπισμού θα εκφωνήσει τον πρώτο του λόγο. Τεχνικοί, δημοσιογράφοι, αλλά και οι συνοδοί του προσπαθούν να τον πείσουν να μακιγιαριστεί.
“Τρελαθήκατε, ωρέ, που θα βάλω τέτοια πράγματα στο πρόσωπό μου; Άμα θέλετε, όπως είμαι. Αν όχι, φεύγω”.
“Μα, θα γυαλίζετε”.
«Και σαν γυαλίζω; Για γαμπρός πάω;»
«Δε γίνεται»
«Ωρέ, θα αρχίσουμε κάποτε για να τελειώνουμε;»
Ίσως είναι ο μόνος πολιτικός ή τουλάχιστον αρχηγός κόμματος που δεν προσπάθησε ποτέ να μακιγιάρει το πρόσωπό του για να βγει πιο ωραίος, να αλλάξει την προφορά του για να ακούγεται πιο ευχάριστα.
Ωστόσο, έχει κι εκείνος το ευαίσθητο σημείο του σε ό,τι αφορά τις δημόσιες εμφανίσεις. Άγχος για τους κομματικούς κάθε φορά που πρέπει να μιλήσει από εξέδρα. Η Αλέκα θυμάται:
«Δυο ώρες κάναμε πρόβα στα μικρόφωνα. Βάζαμε το Δημήτρη Γόντικα, που έχει περίπου το ίδιο ύψος, να δούμε αν βλέπει καλά, αν φωτίζεται από τις κάμερες, κ.ά. Εκείνο το Σύνταγμα είχε αναστενάξει. Στο τέλος, κάναμε ένα αναλόγιο στα μέτρα του και το κουβαλούσαμε όπου είχαμε συγκέντρωση.
Το χόμπι του Χαρίλαου για ό,τι το μηχανικό δεν περιορίζεται μόνο στα χρόναι που ήταν φυλακή, ούτε στις εξορίες. «Θύμα» του φωτογραφικό αλλά και τηλεοπτικό υπήρξα κι εγώ και οι κόρες μου πολλές φορές.
«Τούτη τη μηχανή μανούλα μ’, μου την έφεραν απέξω. Έκανα οικονομίες και την πήρα μαζί με την κάμερα. Καθίστε εκεί. Όχι, όχι. Εσύ όρθια και τα κορίτσια καθιστά. Μετά θα δούμε στο βίντεο.» Σαν μικρό παιδί που του έφεραν παιχνίδι. Αναβοσβήνει το φλας και ανοικοκλείνει το κουμπί στην κάμερα.
«Τις φωτογραφίες θα σου τις δώσω την άλλη βδομάδα. Να δούμε τι κάναμε με την κάμερα.» Η κασέτα μπαίνει στο βίντεο…αλλά άνθρακες ο θησαυρός. Χιόνια και άσπρες γραμμές πάνω στην οθόνη. Πατάει τα κουμπιά το ένα μετά το άλλο με πείσμα. «Δεν μπορεί, θα το βρούμε. Ξέρεις, χθες μου έδειξαν πώς χρησιμοποιείται», προσπαθεί να δικαιολογηθεί κι εμείς γελάμε με τα ετεροχρονισμένα χόμπι του.
«Ό,τι δεν έκανες στα δεκαπέντε σου θέλεις να τα κάνεις τώρα μου φαίνεται.»
«Χε, χε, καλά, θα ξαναρωτήσω και την άλλη φορά θα τα καταφέρουμε.»
Οι μηχανές, τα στυλό, τα ντοσιέ, ό,τι το περίεργο και το καινούριο του κεντρίζει το ενδιαφέρον. Θέλει να το αποκτήσει αμέσως, άσχετα αν δεν ξέρει να το χρησιμοποιήσει.
«Κάπως έτσι έγινε πριν λίγο καιρό με ένα κομπιουτεράκι μνήμης που αγόρασα» λέει η Αλέκα Παπαρήγα. Είχαμε συνεδρίαση του ΠΓ. Μόλις το είδε δίπλα μου σκύβει και μου λέει: «Τι είναι αυτό πάλι που έχεις;»;
«Κομπιούτερ. Γράφεις τα ραντεβού σου και αυτό σε ειδοποιεί».
«Α, θα το πάρω κι εγώ».
Μετά από ένα μήνα έρχεται χαμογελαστός στο γραφείο μου.
«Το πήρα. Έγραψα τηλέφωνα, διευθύνσεις και τα ραντεβού της εβδομάδας».
«Ναι, αλλά πρέπει να το ρυθμίσεις να σε ειδοποιεί».
«Αυτό δεν το ξέρω».
Το κράτησε λίγες μέρες και μετά το παράτησε.
Οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν εκείνη την Κυριακή μαζί με τις κόρες μου στο σπίτι της οδού Πυθίας δε βγήκαν ποτέ. Την επόμενη φορά που πήγα με τράβηξε μόνη κι εμφανίστηκαν…
